مصطفی قلیزاده علیار / روزنامه نگار، نویسنده و پژوهشگر
سید محمدحسین بهجت تبریزی(زادهٔ ۱۱ دی ۱۲۸۵ – درگذشتهٔ ۲۷ شهریور ۱۳۶۷) متخلص به «شهریار»، شاعر ایرانی اهل تبریز بود که به زبانهای فارسی و ترکی، شعر سروده است.
وی در تبریز در خانوادهای بستانآبادی (روستای خُشگِناب بستانآباد) به دنیا آمد و بنا به وصیتش در مقبره الشعرای تبریز به خاک سپرده شد. ۲۷ شهریور را به واسطهٔ روز درگذشت او در تقویم ایران «روز شعر و ادب فارسی» نامیدهاند.
مهمترین اثر شهریار منظومهٔ حیدربابایه سلام(سلام به حیدربابا) است که از معروف ترین آثار ادبیات ترکی آذربایجانی به شمار می رود و شاعر در آن از اصالت و زیبایی های روستا یاد کرده است. این مجموعه در میان اشعار مدرن قرار گرفته و به بیش از ۸۰ زبان زندهٔ دنیا ترجمه شده است.
شهریار در سرودن گونههای مختلف شعر فارسی – مانند قصیده، مثنوی، غزل، قطعه، رباعی و شعر نیمایی – نیز چیرهدست بودهاست. اما بیشتر از دیگر گونهها در غزل شهره بود و از جمله غزلهای معروف او میتوان به «علی ای همای رحمت» و «آمدی جانم به قربانت» اشاره کرد. شهریار نسبت به علی بن ابیطالب ارادتی ویژه داشت و همچنین شیفتگی بسیاری نسبت به حافظ داشتهاست.
استاد شهریار بزرگ ترین شاعر کهن سرای معاصر زبان فارسی است ، این البته حرف بنده نیست سخن بزرگانی مثل مهرداد اوستا و دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی و سایه و دیگران است. شهریار در ادببات فارسی حافظ دوران محسوب می شود ، یعنی روح غزل فارسی را زنده کرد و البته با حافظ بسیار متفاوت است و اصلا سبک و سیاق شهریار هم به لحاظ ساختار زبان و هم رقت احساس و هم نزدیک شدن به زبان مردم متفاوت از همه شاعران گذشته و معاصر استف البته به سبب اقامت طولانی در تهران زبان شعری اش تحت تاثیر لهجه پایتخت واقع شد و به قول خودش:
سی چهل سال من از عمر به تهران طی شد
زین جهت لهجه من نیز به تهرانی بود!
سادگی زبان شعری شهریار هنری منحصر بفرد است ، البته در حد زبان کوچه و بازار تنزل پیدا نمی کند، اما ساده و دلنشین است. برای همین پرمخاطب ترین و جهانی ترین شاعر معاصر ایران محسوب می شود.
اکثر اشعار ترکی استاد شهریار به لحاظ زبان و فرم و شیوه بیان و سبک خاص شهریار در حد بسیار برجسته و برتر قرار دارد چرا که شهریار در دوره پختگی که شاعر طراز اول شعر فارسی شده بود و حدود ۵۰ سال داشت به شعر ترکی و زبان مادری روی آورد لذا هر چه نوشته برگزیده و قوی و لطیف و ابتکاری است. در بین این اشعار به زبان مادری هم منظومه “حیدربابایه سلام” شاهکار جهانی است همچنین شعرهایی مثل “سهندیه” نیز در جایگاه شاهکارهای شعر ترکی قرار میگیرد.
شعرهای “بهجت آباد خاطره سی”؛ “خان ننه”؛ “ناز ائله میسن” و … هر کدام شعری بی نظیر و دل انگیز است. در زبان ترکی هم در دنیا دو شاعر پرمخاطب و محبوب از ایران داریم اولی شهریار و دومی استاد کریمی مراغه ای است. شهریار زبان ترکی آذربایجانی و فرهنگ ما را در دنیا مطرح کرد.
شاهکارهای شهریار در شعر فارسی زیاد است و حداقل ۳۰ درصد از غزلها و برخی مثنویهای فارسی وی واقعا شاهکار است ، اما به نظر بنده مثنوی بلند “افسانه شب” را باید از شاهکارهای شهریار دانست. همچنین بعضی از قصیده های او در حد شاهکار است ، ازجمله:
مهرش افزود که از ماه رخش کاسته بود
هر چه از ماه رخش کاست به مهرش افزود
و شعرهایی مثل «زفاف شاعر»، «دو مرغ بهشتی»، «هذیان دل»، «همای رحمت»، «شب و علی» و … هم واقعاً بی نظیر است.
در ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس هم که مصادف با دهه آخر عمرش بود هم در فارسی و هم در ترکی توانست آثاری ماندگار بیافریند.
در زبان ترکی شاهکار او همان «حیدربابایه سلام » است، یک منظومه بلند با شهرت جهانی و محبوبیت و مقبولیت همه ترک زبان های دنیا که به ۸۰ زبان ترجمه شده است. بقیه آثار ترکی اش هم از جمله « سهندیه » برجسته و بدیع است.
شهریار محبوب ترین و پرمخاطب ترین و وحدت آفرین ترین شاعر ایران در منطقه آسیا و آسیای میانه است، از چین، روسیه، ازبکستان، تاجیکستان، پاکستان، هندوستان، افغانستان، آذربایجان، ترکیه، عراق، ترکمنستان و … و ایران وطن شهریار و مرکز ثقل این حماسه فرهنگی و ادبی است. البته نباید از نظر دور داشت که در برخی کشورهای منطقه از جمله آذربایچان و ترکیه جریان های سیاسی و نه ادبی، سعی دارند از شهریار نمادی ناسیونالیستی و قومیتی و نژادی و ضد ایرانی بسازند و این تلاشهای البته از حدود ۷۰ سال پیش و از زمانی که حیدربابا منتشر شد بوده مصادره شهریار و ترویج آشکار آن در کتب درسی و رسانه های این کشورها به عنوان «شاعر آذربایجان نه ایران»! خیانتی آشکار و تحریف تاریخ و جعل و دروغ است که معمولا سیاستگزاران و مسئولان سیاست خارجی و مراکز فرهنگی و ادبی ایران و دانشگاه ها و فرهنگستان ادب فارسی و اهل رسانه ایرانی و نویسندگان در مقابل آن جسارت خیانت آمیز، مماشات و صبوری احمقانه به خرج می دهند! در این باره باید جداگانه بحثی مفصل داشته باشیم.
شهریار «شاعر» به معنی حقیقی کلمه بود؛ به قول خودش:
کار دیگر نیاید از دستم
چه کنم شاعر آفریدستم!
حیدربابا ویژگی های یک شاهکار جهانی را دارد از جمله: شهریار در این اثر بین گذشته حسرت بار و خاطرات تلخ و شیرین دوره کودکی دوره حال و بزرگسالی نوعی پیوند ایجاد می کند و فقط در حسرت گذشته نمانده؛ دیگر اینکه حیدربابا سرشار از عناصر فرهنگ غنی مردم آذربایجان یعنی فلکولور و ادبیات شفاهی و داستانهای مردمی و آداب و رسوم عید نوروز و چهارشنبه سوری و عروسی و عزا و محرم و عاشیقهای آذربایجان و فقر و غنا و شکستها و آرزوها و ضرب المثل ها و خانواده و … است؛ زبان ساده مردمی حیدربابا هم از دیگر عناصر تاثیرگذاری و ماندگاری و جهانی شدن این اثر است. این عوامل و عوامل چندی باعث شهرت جهانی منظومه حیدربابا شده است.
نکته اول درباره شهریار و شهر ارومیه که حایز اهمیت تاریخی و ادبی است؛ زیرا بخش اول منظومه «حیدربابایه سلام» که با صدای خود استاد شهریار شهره آفاق گشته، در سال ۱۳۴۹ در سومین سفر شهریار به ارومیه ضبط و تولید شده و فرزند ارجمند شهریار، سرور بزرگوارم آقای سید هادی بهجت هم در آن سفر حضور داشته و ده ساله بودندکه همراه پدر آمده بود و شاهد این ماجرا هستند، در مراسم بزرگداشت شاعر معاصر ارومیه ای استاد «غلامرضا دانشفروز» که همزمان با همزمان سالگرد استاد شهریار در شهریور ۱۳۹۵ برپا شده بود و آقای هادی بهجت هم دعوت بود و حضور داشت، بنده این موضوع را در حضور ایشان اعلام کردم، بعضی از حضار ذوق زده شدند و تعجب کردند! و آقای بهجت حرف بنده را تأیید کردند.
در این اثر صوتی حیدربابایه سلام با صدای خود استاد شهریار چندین امتیاز ویژه هست: اول متن حیدربابا، دوم صدای شهریار، سوم لحن شهریار و چهارم لهجه خاص در ساختار زبان محلی حیدربابا؛ که این امتیازات در متنهای چاپی حیدربابا وجود ندارد متنهای چاپی صامت و ساکتند، اما متون صوتی و مصور در واقع زنده اند و با مخاطب حرف می زنند! بنابر این اثر صوتی حیدربابا با صدای شهریار و تولیدی شهر ارومیه، زنده ترین و معتبرترین نسخه حیدرباباست.
نکته دوم و بسیار مهم اینکه امروز نسل جوان ما تشنه شناخت آثار و زندگی شهریار است، باید نسلی که شهریار را دیده و درک کرده، مطالب و مشاهداتشان را بازگویی و حتی همروایی کنند و این تاریخ شفاهی جمع آوری و مستندسازی و منتشر شود و همچنین محققان و پژوهشگران زندگی و آثار شهریار برای جامعه و نسل امروزی به صورت جدی و رسمی معرفی شوند و حتی از آنها مخصوصا در سالگرد شهریار تجلیل شود از جمله این محققان پرتلاش، شاعر و ادیب و شهریارشناس برجسته و دانشمند جناب استاد « جمشید علیزاده » هستند که بیش از ۳۰ سال از عمرشان را به شکل علمی و اساسی صرف کار ارزشمند شهریارشناسی کرده و بیش از ده اثر مهم و منبع شهریارشناسی ارائه کرده اند.
